LỜI NÓI ĐẦU
Nguyễn Hữu Gia Gia Hưng - Gia Viễn - Ninh Bình

“Quê hương mỗi người chỉ một, như là chỉ một mẹ thôi…Nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi thành người”.
Đó là những vần thơ trong bài thơ đã được phổ nhạc, mà mỗi khi nghe ta cảm thấy bồi hồi xúc động, ta càng cảm thấy thấm thía khi nhớ đến quê hương. Quê hương là nơi mà ông bà tổ tiên ta đã từng sinh ra, lớn lên và lập nên sự nghiệp. Không nhớ đến quê hương là không nhớ đến tổ tiên.
“Uống nước nhớ nguồn” là một câu tục ngữ mà ta phải luôn khắc sâu trong lòng.Tổ tiên dòng họ ta là ai?
Đó là điều mà con cháu ta, từ thế hệ này qua thế hệ khác cần phải biết, cần phải tìm hiểu để biết nguồn gốc của mình. Biết nguồn gốc để tưởng nhớ, và mãi tri ân ông bà tổ tiên đã để lại cho chúng ta những gì quý báu nhất mà chúng ta thừa hưởng. Chúng ta đã kế thừa một gia tài vô giá, đó là một gia tài không có giá trị vật chất, mà là những tinh túy nhất của dòng họ. Đó là truyền thống đạo đức và những tri thức với sự thông minh tuyệt vời, những tài năng xuất chúng đã đóng góp không nhỏ vào công cuộc dựng nước và giữ nước, mà thế hệ con cháu chúng ta cần phải phải noi theo và phát huy. Theo gia phả dòng họ ta, dòng họ Nguyễn Hữu đã được ngài Nguyễn Hữu Độ viết lại bằng chữ Hán và được ngài Nguyễn Hữu Đồng dịch ra tiếng Việt, thì tổ tiên của chúng ta là Nguyễn Bặc. Nhưng trước ngài Nguyễn Bặc, tổ tiên chúng ta là ai? Gia phả ngài Nguyễn Hữu Độ viết hiện đang lưu tại từ đường họ Nguyễn Hữu, tức Vĩnh Quốc Công Từ (tọa lạc tại Kim Long, Huế), không thấy ghi rõ. Như vậy, chúng ta có bổn phận phải tìm hiểu nguồn gốc xa xưa của dòng họ, kể từ ngài Nguyễn Bặc trở về trước.Nghiên cứu và kết hợp nhiều sử liệu, cho biết cho biết tiền tổ dòng họ Nguyễn Hữu chỉ được biết từ thời ngài Nguyễn Bặc (924-979). Còn trước đó, chưa tìm ra tài liệu nào ghi chép. Rất tiếc không tìm thấy tài liệu lịch sử nào ngoài thông tin do Tộc Nguyễn Hữu Gia Viễn thì biết được thêm Nguyễn Thước hay Nguyễn Phước. Chúng ta cùng nhau tiếp tục sưu tầm, sưu tra thêm về dòng họ trước ngài Nguyễn Thước. Do đó duy nhất Tộc Nguyễn Hữu Gia Viễn - thôn hoa tiên (gia phương) – gia hưng – gia viễn – Ninh Bình phối thờ từ Ngài Nguyễn Phước (Thước) là Đệ Nhất Tiền Tổ (Thủy Tổ) và là người thân sinh ra Các Ngài: Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục và Ngài Nguyễn Bặc là Đệ Nhị Tiền Tổ của dòng họ Nguyễn Hữu Gia Viễn. Tiếp tục chuyền xuống Ngài Nguyễn Biện là Thượng Tổ và dòng Nguyễn Hữu Gia Viễn phối Nguyễn Hữu Hào là Hậu Tổ chuyền xuống các hậu duệ - Miêu duệ của ngài hiện nay. Để con cháu sau này hiểu rỏ tường tận gốc gác mình, thiết tưởng cần phải tóm tắt lại tất cả những hoạt động của tổ tiên, từ những đóng góp công đầu vào việc dựng nước và giữ nước, đến những sự nghiệp vẻ vang về văn hóa, xã hội, nhưng đồng thời cũng ghi rõ những biến cố đau thương của tổ tiên đã gánh chịu.

DÒNG HỌ NGUYỄN HỮU TRƯỚC THỜI CUỘC
Đến hết đời 28 và 29. Con cháu càng ngày càng đông, phân tán đi khắp nơi, nhất là sau biến cố 30-4-1975, Việt Nam để đi đến thống nhất nước nhà, một số đã bỏ nước ra đi tìm tự do, một số con cháu Nguyễn Hữu là công chức và sĩ quan Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa đã phải đi tù đày, sau khi được thả tự do đã được tỵ nạn. Một số khác vượt biên và tỵ nạn tại nhiều nước trên thế giới như Úc, Canada, Pháp v.v... Do đó, dòng họ Nguyễn Hữu bắt buộc phải lật qua trang sử mới. Đây là một bước ngoặc lớn của lịch sử và của dòng họ. Các hệ phái phải phân chia thành nhiều nhánh. Dòng họ Nguyễn Hữu đến định cư tại Hoa Kỳ khá đông, ở rải rác nhiều tiểu bang và trong nước cũng vậy do đó con cháu còn nghĩ đến quê hương, nhớ đến nguồn gốc ông bà Tổ Tiên dòng họ của mình. Nên lập lại gia phả riêng cho tộc hệ mình, như cụ Nguyễn Hữu Nhởn đã công tác nhà nước hơn 40 năm Việt nam dân chủ cộng hòa – Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam và cụ Nguyễn Hữu Thắng cũng công tác cán bộ xã xích thổ cũng hơn 30 năm, tuy sắp nghỉ hưu nhưng luôn cùng chung suy nghĩ với đại gia đình rằng “nếu không làm thế thì các thế hệ mai sau sẽ không còn biết đến nguồn gốc của mình. Ngoài ra những hệ nhánh khác dù vĩnh viễn định cư tại Hoa Kỳ và nhập quốc tịch Mỹ và các quốc gia khác đều phải luôn luôn ghi nhớ là nếu thật sự là một người Mỹ, nhưng thực tế dòng máu Việt và là con cháu Tộc Nguyễn vẫn luôn luôn trong huyết quản chúng ta. Vậy thì không thể có lý do gì quên đi nguồn gốc của mình. Đó là một điều tất yếu”. Ngay cả bậc tiền bối Nguyễn Hữu Độ đã nhắc nhở "Nhà có phổ như nước có Sử". Tuân theo lời di huấn của tổ tiên, tôi đã nghiên cứu, sưu tập nhiều tài liệu để hệ thống hóa dòng họ Nguyễn Hữu từ thời Tiền Tổ Nguyễn Bặc (924-979). cho đến nay. Thế hệ tỵ nạn đầu tiên đến Hoa Kỳ là đời thứ 29 kể từ Tiền Tổ Nguyễn Bặc và đây cũng là thông báo cho toàn thể bà con trong Tộc.

DÒNG HỌ NGUYỄN HỮU TRONG BỐI CẢNH LỊCH SỬ
So Sánh gia phả dòng họ Nguyễn Hữu do ngài Nguyễn Hữu Độ ghi và tài liệu lịch sử, ta thấy có chút sai biệt như dòng “Nguyễn Ứng Long – Nguyễn Trãi nói chung xuốn tới Nguyễn Anh võ”. Dòng họ ta hiện nay trực hệ ngài Nguyễn Công Duẫn. Gia phả ta phù hợp nhất so với rất nhiều tài liệu khác. Nghiên cứu về nguồn gốc và quê quán, thì tổ tông của dòng họ Nguyễn Hữu gốc ở Ninh Bình, đến Sơn Nam, Thanh Hóa. Trải qua nhiều đời sau đã sinh sống ở Hà Bắc, Hải Dương. Dòng Vương nối tiếp đất Gia Miêu) Vào thế kỷ 16, dòng Nguyễn Hữu có tổ Nguyễn Hữu Đạt và Nguyễn Hữu Dịch (đời 15) đã theo Nghĩa Huân Vương Nguyễn Văn Lang và An Thành Hầu Nguyễn Kim vào đàng trong. Đến đời Nguyễn Triều Văn vì bất mãn với chúa Trịnh nên đã cùng gia đìnnh di chuyển theo chúa Nguyễn vào đàng Trong (1609), và dịnh cư tại huyện Phong Lộc, tỉnh Quảng Bình. Từ đó, gia tộc dòng Nguyễn Hữu đã sinh sôi nảy nở không những chỉ ở Quảng Bình mà là khắp mọi nơi, từ Quảng Trị, Huế đến tận miền Nam. Vào năm 1698, thời kỳ ngài Nguyễn Hữu Hào, Nguyễn Hữu Cảnh, Nguyễn Hữu Dũng (đời 19), dòng họ Nguyễn Hữu đã theo bước chân khai phá của các bậc tiền nhân vào tận đàng Trong (Sài Gòn Bến Nghé). Nay dòng họ Nguyễn Hữu đã có mặt khắp nơi trên thế giới. Nhiều nhất là ở Uc, Canada, Pháp, Mỹ.
Qua sử liệu đã ghi chép xác nhận rằng: "Dòng Nguyễn Hữu đã sản sinh nhiều bậc danh nhân dũng tướng cho đất nước. Những nhà nghiên cứu về sử học đã nhận xét: "...quả là một dòng họ có sức sống phi thường, từ cái gốc Gia Miêu (Thanh Hóa) mà lan ra khắp nước, có con cháu giữ những chức vụ cao về văn võ trong nhiều triều đại, Đặc biệt đấy cũng là một dòng họ có con cháu trở thành những văn hào, thi hào nổi tiếng vào bậc nhất của nước ta từ xưa tới nay".
Điển hình như:
Thời Tiền Tổ có:
- Ngài Nguyễn Bặc, Đinh Quốc Công, Công Thần Khai Quốc Nguyên Huân, thời Đinh Tiên Hoàng, có công dẹp loạn 12 sứ quân.
- Nguyễn Nạp Hòa Bình Nam Đại Tướng Quân triều thần từ 1314-1377.
- Nguyễn Thuyên tức Hàn Thuyên, Binh Bộ Thượng Thư, thuộc dòng Nguyễn Phúc Lịch, cháu nội ngài Nguyễn Bặc.
Thời Hậu Tổ:
- Nguyễn Hữu Hào, Nguyễn Hữu Cảnh tiếp nối qua 9 thế hệ, phần đông làm quan dưới triều Lê đều có công to danh lớn, nhưng đến 3 thế hệ từ Nguyễn Triều Văn, Nguyễn Hữu Dật đến Nguyễn Hữu Cảnh đã lập nên nhiều công nghiệp thật kỳ vĩ ở miền Nam cuối thế kỷ 17. Nổi bật là:
- Nguyễn Hữu Hào. Hào Lương Hầu (1642-1713). Ngài là một danh tướng, đồng thời là một thi hào với thi phẩm diễn Nôm "Song Tinh Bất Dạ" như là ánh đuốc rực sáng trên đàn Đại Việt đầu thế kỷ 18.
- Nguyễn Hữu Cảnh tức Kính Lễ Thành Hầu (1650-1700). Ngài đã có công trong cuộc khai sáng miền Nam nước Việt cuối thế kỷ 17 sử sách đã ghi: "Ngài là một một nhân vật lịch sư, có công lớn với tổ quốc. Là bậc tiên phong trong công cuộc mở mang miền Nam, ông xứng đáng được muôn đời sùng kính và ngưỡng vọng."
- Nguyễn Hữu Độ, phụ chánh Đại Thần, Thái Sư Vĩnh Lại Quận Công, sung Bắc Kỳ Kinh Lược Sứ (triều Đồng Khánh).
Trên đây là những vị đại công thần, dòng họ còn rất nhiều văn quan làm đến thượng thư, nhiều võ quan làm đến Đại Đô Đốc, Đô Đốc Lãnh Binh v.v..Về văn học thì nổi bật có đại thi hào Nguyễn Du, Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều.
Riêng liên hệ với dòng vương, dòng Nguyễn còn có những vị phò mã, hoàng hậu qua các triều đại như:- Nguyễn Nộn, Hoài Đạo Hiếu Vũ Vương lấy công chúa Ngọa Thiềm đời nhà Trần.
Quả thật, dòng họ Nguyễn Hữu mang một truyền thống trung hậu và nhân từ. Dòng máu cao quí này đã chảy xiết trong huyết quản suốt từ tiền tổ đến nay.
Hình án thứ nhất của chính khởi tổ Nguyễn Bặc vì chống Lê Hoàn.
Hình án thứ hai là tiến sỉ Nguyễn Quốc, binh bộ thượng thư (đời 5), chống nịnh thần đời nhà Lý mà bị giết, thảm họa đến số đông họ hàng.
Hình án thứ ba: Nguyễn Công Luật chống Hồ Quí Ly nên bị giết cùng một số con cháu.
Ngoài ra, cũng có sự dèm pha của nịnh thần mà ngài Nguyễn Hữu Dật bị bắt giam (sau được thả ra) và Nguyễn Hữu Hào bị giáng chức làm thứ dân (sau được phục hồi).
Gần đây nhất, ông nội của thế hệ 2 ở Hoa Kỳ, là Nguyễn Hữu Đáng, vì lòng yêu nước đã từng tham gia chống thực dân Pháp, năm 1945 đã bị bắt giam 1 năm tại Huế. Và thế hệ thứ 2 ở Hoa Kỳ có Nguyễn Hữu Am, năm 1966 đã tham gia đấu tranh của phong trào Phật giáo chống chính phủ Thiệu Kỳ.

LỜI KẾT
Qua sự nghiệp vĩ đại của tổ tiên chúng ta trãi dài từ thời tiền tổ Nguyễn Bặc (924) đến nay như đã tổng lược trên, đã đem đến cho chúng ta những bài học vô cùng quí giá sau đây:
- Một truyền thống đạo đức vô cùng tốt đẹp.
- Một tấm gương sáng ngời trong việc phò vua giữ nước, xây dựng đất nước, mở mang bờ cõi, đem lại sự phồn vinh cho dân tộc.
- Một tấm gương hiếu học, nên đã đào tạo được nhiều nhân tài lỗi lạc, đạt nhiều bằng cấp cao (tiến sĩ, cử nhân) chiếm những địa vị cao, then chốt về văn cũng như võ. (Thái sư, đại tướng đô đốc...)
- Một sự thông minh tuyệt vời, thêm vào sự sáng tạo, sự kiên nhẫn nên đã sản sinh những nhân tài hiếm có, những thi hào nổi tiếng.
- Những tấm gương về sự liêm khiết. Dù là đại công thần, có vị là thân phụ của Thái Hoàng, Thái Hậu, quyền uy trong tay, được thờ trong thái miếu nhà vua, nhưng cuộc sống vẫn không dư dã, lúc chết vẫn không có ngôi mộ nào đồ sộ, với nấm mộ đắp bằng đất bình thường, khiêm tốn.
Tất cả những điều đó là điểm son của dòng họ Nguyễn Hữu. Đó là cái "gen" ưu việt mà con cháu thế hệ sau này có bổn phận và trách nhiệm phải duy trì và phát huy.
Theo gia phả dòng họ Nguyễn Hữu, ngài Vĩng Quốc Công Nguyễn Hữu Độ đã viết:
"Nhà có phổ như nước có sử, họ Nguyễn nhà ta...biết bao trung thần hiếu tử rực rở vẻ vang Quốc sử vẫn còn ghi chép.
Riêng về phần nhà, con cháu vài đời sau thiếu thiện chí không ghi chép rõ tài đức và hành vi cao cả của tiền nhân, thật đáng ngậm ngùi!" .
Cũng theo gia phả, ngài Nguyễn Hữu Đồng đời thứ 28 có viết"
"Tộc phổ, gia phả làm ra để ghi rỏ thế, thứ, hệ thống, sự tích và hành vi cùa các đấng tiền nhân, lưu lại về sau cho con cháu để mắt vào, ưu nên theo, khuyết nên bối bổ, để làm vật báu của gia thế, treo làm đèn sáng cho tổ tông, vậy tôc phổ, không thể không có"
Vậy, con cháu dòng Nguyễn Hữu từ nay về sau có nhiệm vụ phải tiếp tục viết gia phả. Đặc biệt trong cuộc sống hàng ngày phải luôn luôn theo tấm gương sáng ngời của tiền nhân đẻ phát huy đạo đức tốt và tài năng xuất chúng để những thế hệ kế tiếp noi theo và hoàn thành sự nghiệp vẻ vang của dòng họ.
Như những nhà nghiên cứu sủ học đã nhìn nhận dòng họ, dòng họ Nguyễn Hữu đã có một sức sống phi thường, luôn luôn có một tinh thần đấu tranh tạo nên những sự nghiệp vẻ vang ích quốc lợi dân. Với sự bất khuất tiềm tàng trong dòng máu nên luôn luôn âm ỉ một sự chống đối cường quyền áp bức, do đó trải dài trong quá trình lịch sử, dòng họ Nguyễn Hữu đã trãi qua những bước thăng trầm đáng kể. Ngoài ra, cũng do tài năng xuất chúng nên tổ tiên ta đã bị kẻ đồng liêu ghanh tị, đưa đến những thảm họa đau thương. Kể từ tiền tổ Nguyễn Bặc , dòng họ Nguyễn Hữu đã chịu những hình án vô cùng thảm khốc.
- Nguyễn Hữu Tri, phò mã đô úy An Phước Hầu, lấy công chúa Thọ Mai triều Lê.
- Nguyễn Hữu Tý (đời 26) Phò Mã Đô Úy, Quang Lộc Tự Khanh, lấy công chúa Ngọc Lâm, con vua Đồng Khánh.
- Nguyễn Hữu Khâm (đời 26) Phò Mã Đô Úy, Thiếu Thường tự Khanh, lấy công chúa Châu Hoàn, con vua Dục Đức.
- Nguyền Thị Ngọc tức Nguyễn Thị Hằng (con gái thứ 6 ngài Nguyễn Đức Trung (đời 13), Hoàng Hậu Trường Lạc vợ vua Lê Thánh Tông, Mẹ của vua Lê Hiển Tông.
- Nguyễn Thị Lựu con thứ 6 ngài Tùng Dương Hầu Nguyễn Hữu Đạt (đời 15), vợ chúa Tiên Nguyễn Hoàng, mẹ chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên.
- Nguyễn Thị Nga (con thứ 11 ngài Nguyễn Hữu Độ), năm thứ 7 thành Thái, tấn nhập làm Huyền Phi.
- Về mặt đạo đức, theo nhận xét của của các nhà nghiên cứu sử học thì gia tộc Nguyễn Hữu phần đông đều có lòng nhân từ bác ái.
Rõ ràng đây là một điểm son nổi bật của dòng họ Nguyễn Hữu, trong tất cả mọi hoàn cảnh, trường hợp và thời điểm. Điển hình như:
- Ngài Nguyễn Hữu Dật đã vang danh là người rất phúc hậu, khi mất ngài được ngài được nhân dân trong vùng tôn vinh là phật tổ bồ tát.
- Ngài Nguyễn Hữu Hào sinh thời cũng rất đạo đức nhân hậu, đến khi mất được chúa Nguyễn tặng danh hiệu "Đôn Hậu Quận Công , Thụy Nhu Từ.
- Ngài Nguyễn Hữu Độ với tâm tư được thể hiện qua tấm hoành phi ghi lại di bút của ngài tại từ đường Vĩnh Quốc Công ở Kim Long Huế.
Tráng uy tăng chi xích tử du"nghĩa là: Thân ta vì dân đen mà phụng sự, phải làm cho con dân ấm no đầy đủ. Ngài đã được tôn thờ tại đền sinh từ 110 phố hàng Bột Hà Nội.

Hiện từ đường khởi tổ Nguyễn Bặc ở Gia Phương- Gia Viễn – Ninh Bình. vẫn còn bức Hoành Phi ghi 3 chữ "Khởi Nguyên Đường" (Từ đường khởi đầu họ Nguyễn).

GIA VIỄN - NINH BÌNH, THÁNG 12 NĂM 2005
TGST: NGUYỄN HỮU NAM, TỨC BẢO NAM